Η σάτιρα στην πολιτική

του Νίκου Παπαγεώργη

Είναι ευρέως γνωστές πολλές εκπομπές οι οποίες με τον μανδύα της σάτιρας και με τον υποτιθέμενο σκοπό του γέλιου για τους πολίτες κάνουν πολιτική. Φυσικά οι εκπομπές αυτές είναι θεμιτές στα πλαίσια της Δημοκρατίας μας και του δικαιώματος της ελεύθερης έκφρασης, όμως κρύβεται μία μικρή "απάτη": οι εκπομπές αυτές παρουσιάζονται ως σατιρικές, όμως είναι κατά κύριο λόγω πολιτικές και καθοδηγούν τους πολίτες πολιτικά.

Η "απάτη" έγκειται στο γεγονός ότι ο κόσμος όταν γελά είναι χαλαρωμένος και κατά συνέπεια πολύ ευάλωτος σε στοχευμένα πολιτικά μηνύματα. Βεβαίως η δημιουργία ευχάριστης διάθεσης είναι θεμιτή, όμως είναι άλλο πράγμα ο απλός σκοπός δημιουργίας ευχάριστης διάθεσης στους πολίτες και άλλο πράγμα η δημιουργία ευχάριστης διάθεσης με απώτερο σκοπό το πέρασμα πολιτικών μηνυμάτων σε έναν χαλαρωμένο και "μέσα στην καλή χαρά" πολίτη.

Η λεγόμενη ευχάριστη διάθεση δημιουργεί καταρχήν μια οικειότητα με το πρόσωπο που την κάνει (σατιρικό ηθοποιό, σατιρικό δημοσιογράφο κτλ) και αυτή η οικειότητα δημιουργεί ενστικτωδώς σχέση εμπιστοσύνης πομπού - δέκτη. Η δε δημιουργία εμπιστοσύνης είναι το πρώτο βήμα για να κερδίσει ο "πομπός" την προσοχή του κοινού και το ενδιαφέρον σε ο,τιδήποτε αυτός έχει να πει.

Αφού κερδηθεί το ενδιαφέρον του κοινού, τότε ακολουθεί το δεύτερο βήμα που είναι η δημιουργία όσο το δυνατόν μεγαλύτερης χαλάρωσης, ώστε ο κόσμος να αφήσει στην άκρη τελείως την κριτική του ικανότητα, που είναι το φίλτρο ανάλυσης του κάθε μηνύματος. Και στο τέλος, μετά την προσοχή και την πλήρη χαλάρωση, με κοιμισμένη την κριτική ικανότητα, έρχεται το πολιτικό μήνυμα ως "εισβολέας σε ένα άδειο σπίτι" να εγκατασταθεί, να διαμορφώνει συνειδήσεις ή απλά να βάλει "αμφιβολίες".

Αν αρχίσουν οι κατηγορίες στους σατιρικούς ηθοποιούς ή δημοσιογράφους ότι κάνουν πολιτική αυτοί απαντούν ότι "απλά κάνουν τον κόσμο να γελάει" και ότι στην Δημοκρατία μας ακόμα και η πολιτική δεν είναι εκτός σάτιρας. Όμως και πάλι πρέπει να τονιστεί ότι είναι άλλο πράγμα η απλή σάτιρα για γέλιο και άλλο πράγμα η πολιτική σάτιρα σην οποία η δημιουργία ευχάριστης διάθεσης είναι μέθοδος πλασαρίσματος πολιτικών μηνυμάτων.

Ο πολίτης που παρακολουθεί πολιτική σάτιρα πρέπει να είναι προετοιμασμένος όχι για γέλιο αλλά για πολιτικό προβληματισμό με ευχάριστο τόνο. Μόνο όταν είναι προετοιμασμένος για κάτι τέτοιο θα ενεργοποιήσει την κριτική του ικανότητα και το πολιτικό του αισθητήριο για να φιλτράρει μηνύματα και απόψεις.

Αν αντιθέτως δεν θέλει να ακολουθήσει αυτή την επίπονη πνευματική διεργασία φιλτραρίσματος και θέλει μόνο να γελάσει τότε ας δει κάποια κωμωδία και όχι πολιτική σάτιρα. Αν φυσικά δεν θέλει να υποστεί έναν έξυπνο "πολιτικό βιασμό" μέσω της άκριτης λήψης και αποδοχής πολιτικών μηνυμάτων στην κατάσταση "μέθης" που δημιουργεί η "ευχάριστη διάθεση" που βρίσκεται.  

Δυστυχώς, μέχρι σήμερα δεν φαίνεται κάποιος σατιρικός ηθοποιός ή δημοσιογράφος να έχει την τιμιότητα και την αξιοπρέπεια να ονομάσει την εκπομπή του "πολιτική σάτιρα" ώστε οι πολίτες να ξέρουν πως να λειτουργήσουν. Αντιθέτως, όλοι ξεκινούν τις παραστάσεις-εκπομπές τους ως (υποτίθεται) "απλή σάτιρα" με ζητήματα που προκαλούν γέλιο από την καθημερινότητα και αφού δημιουργηθεί η απαιτούμενη οικειότητα και ευχάριστη διάθεση που θα θέσει την κριτική ικανότητα στο περιθώριο, τότε αρχίζουν τα πολιτικά μηνύματα.

Βεβαίως δεν τίθεται κανένα ζήτημα κατάργησης ή περιορισμού της πολιτικής σάτιρας. Όμως πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο πολίτης πρέπει να είναι πάντα προετοιμασμένος για το τι βλέπει, γιατί η "πολιτική σάτιρα" δεν είναι για γέλιο, αλλά είναι ένα ισχυρό όπλο στα χέρια κομμάτων και ιδεολογιών. Κάτι ανάλογο δηλαδή με ό,τι ισχύει στις πολιτικές διαφημίσεις παραμονές εκλογικών αναμετρήσεων, όταν ο πολίτης, καθώς βλέπει διαφημίσεις προϊόντων, βλέπει και ένα μήνυμα ότι "ακολουθεί πολιτική διαφήμιση" ώστε να είναι προετοιμασμένος για το πολιτικό μήνυμα που θα δεχθεί.

Κατά τον Μεσαίωνα όλοι γνώριζαν την επίδραση που μπορούσε να ασκήσει ο γελωτοποιός στον βασιλιά, και όλοι ανησυχούσαν μήπως η κατάσταση χαλάρωσης που δημιουργεί το γέλιο, κάνει τον μονάρχη ευάλωτο σε πολιτικές επιρροές ή ράθυμο στην αντιμετώπιση σοβαρών πολιτικών ζητημάτων. Γι' αυτό και δεν μπορούσε να έχει αυτό τον ρόλο του γελωτοποιού ο οποιοδήποτε.

Σήμερα όπου φορείς της εξουσίας δεν είναι ο Μονάρχης αλλά όλοι οι πολίτες, ο ίδιος κίνδυνος είναι ορατός για τους πολίτες που παρακολουθούν άκριτα την πολιτική σάτιρα, τόσο ως προς την έμμεση καθοδήγηση σε συγκεκριμένες κομματικές επιλογές, όσο και ως προς την δημιουργία ραθυμίας και ιδεολογικής σύγχυσης.

dikaiopolis